Een kijkje in de keuken: nummer 13 van de Top 40

Beste lezer,

Zoals in de eerste Nieuwsbrief is vermeld, verschijnt er sinds 20 juni 2020 elke week een nieuw nummer uit de Top 40 met inleiding en toelichting op neerlandistiek.nl. We zijn inmiddels al bij nummer 7. Die is afgelopen weekend uitgekomen.

Hier willen we ingaan op de melodie 'Sei tanto graziosa', nummer 13 van de Top 40. Aan de hand van deze melodie, die destijds immens populair was, kunnen we laten zien hoe het principe van het contrafact werkte: dichters schreven steeds weer nieuwe teksten op bestaande en bekende melodieën. Hoewel wij meestel voor de Top 40 één tekst per melodie kiezen, biedt juist het principe van het contrafact ontelbaar veel mogelijkheden om liederen uit de zeventiende eeuw te leren kennen en te leren zingen. En 'Sei tanto graziosa' is een heel leuk voorbeeld hiervan.

De oorsprong van deze veelgebruikte, geliefde melodie is het vijfstemmige madrigaal van Giovanni Ferretti, dat door de Zuid-Nederlandse luitspeler, leraar en componist Emanuel Adriaenssen in zijn Pratum Musicum (1584) is bewerkt tot een luittabulatuur met aparte notatie van de bovenstem. De melodie is daarmee een voorbeeld van oorspronkelijk meerstemmige muziek die in het contrafactencircuit terecht is gekomen. Voor het liedboek hebben wij daar een tekst van Bredero op gekozen. Dit lied, 'Lof moeder van de minne' zult u te zijner tijd vinden in het liedboek en natuurlijk ook kunnen beluisteren.

Hoewel Bredero's 'Lof moeder van de minne' uit zijn tragikomedie Lucelle (1616) misschien zowel toen als nu het bekendste voorbeeld was, was de melodie van dit lied veel wijder bekend bij het Nederlandstalige publiek. Dat blijkt ook uit het zeer populaire liedboek Friesche Lust-hof (1621). De auteur, Jan Janszoon Starter, hield blijkbaar van deze melodie, want hij schreef er twee liederen op voor deze bundel. De noten werden vervolgens toegevoegd door Mr. Jaques Vredeman, 'Musyck-Meester der Stadt Leeuwarden'.

De Friesche Lust-hof is een liedboek met notatie van de muziek. Deze bron vertelt ons veel over de liefdesliteratuur die circuleerde onder de welgestelde regentenklasse in de Nederlandse Republiek. Bruiloftsgedichten hebben een prominente plaats in de bundel, meestal met de namen van het bruidspaar erboven. Behalve liederen op al langer bekende melodieën van dat moment, schreef Starter ook liederen op dansmelodieën en buitenlandse melodieën, waarmee hij de nieuwste hits van dat moment bracht: de popmuziek van die tijd! De lezer vindt in deze bundel tevens verschillende afbeeldingen met moraliserende gedichten over de liefde, zogeheten emblemen. Alles in deze bundel was gericht op jongeren in de lente van hun leven, die behoefte hadden aan literatuur over en sturing in de liefde, maar ook vertier zochten in het samen zingen.

De dichter Starter liet zichzelf afbeelden in de Friesche Lust-hof, bekranst met lauwer en getrokken door twee, door Cupido gemende zwanen, het symbool voor eeuwige liefde. Daarmee presenteerde Starter zich als minnedichter.

De roem die de dichter in de vele lofdichten voorin de Friesche Lust-hof ten deel viel was verdiend, want de bundel werd talloze malen herdrukt. Starter werd aangeprezen als de nieuwe Bredero na diens dood en het is dan ook niet vreemd dat hij in opdracht van de drukker Cornelis Lodewijcksz. van der Plasse in 1623 Bredero's spel Angeniet voltooide. En zo is de cirkel weer rond.

Verder lezen

Karel Porteman & Mieke B. Smits-Veldt, Een nieuw vaderland voor de muzen: geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1560-1700. Amsterdam, Bert Bakker, 2008, p. 257-258.

J.J. Starter, Friesche Lust-hof . (2 dln.) (ed. J.H. Brouwer / Marie Veldhuyzen). W.E.J. Tjeenk Willink, Zwolle 1966-1967.